SULTAN SANCAR TÜRBE RESTORASYONU – MERV/TÜRKMENISTAN

Yapım Tarihi: Nisan, 2002
Bitiş Tarihi: Temmuz, 2004

Türkmenistan’ın Merv şehrindeki Sultan Sancar Türbesi Restorasyon işi T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği Kalkınma İdaresi Başkanlığı (TİKA) tarafından yaptırılmıştır. Proje ve uygulama detayları UNESCO tarafından incelenmiş ve onay verilmiştir.

Türkiye için ayrı bir anlam ifade eden, Türk ve Müslüman aleminin dikkatle izlediği olağanüstü bir mimariye sahip olan Sultan Sancar Türbesinin Restorasyonu Gentes & Pekerler Ortak Girişimi tarafından tarihi eser restorasyonu kurallarına uygun olarak restore edilmiş, 2004 yılının Temmuz ayında tamamlanıp, ziyarete açılmıştır.

Tarihi
İslamiyetten sonra Orta Asya ve İran’da gelişen Türbe Mimarisinin en önemli örneklerinden biri olan Sultan Sancar Türbesi, Selçuklu mimarisinin şaheseri sayılır. Orta Asya’da Merv Kentinde mimar Muhammed bin Atsız tarafından yapılmış Sultan Sancar Türbesi 17 m. çapında yıldız biçiminde kaburgalı kubbesi, o güne kadar gerçekleştirilen kubbelerin en büyüğüydü. Günümüze ulaşamamış olan dış kubbe, firuze renkli sırlı tuğlayla kaplıydı. Duvarları 6 m. kalınlığında yapılmış, duvarlardan kubbeye geçiş, tonoz bingiler ve köşelere yerleştirilmiş geometrik düzende tuğla örgülü payelerle gerçekleştirilmiştir.
Büyük Selçuklu Devletinin son parlak döneminin hükümdarı Sultan Sencer (1086-1157) melik olduğu 39 yıl boyunca başkent Merv’in büyük bir kültür merkezi olmasında önemli rol oynamıştı.

Sultanın ölümünden önce Büyük Selçuklu Devletinin görkemini yansıtacak biçimde inşaa edilmesini istediği türbesinin adını kendisi koymuştu: “Dar ul Ahiret” (Ahiret Evi). Sancar Türbesi “Devlethane” adıyla da anılırdı. Arap coğrafyacı ve biyografi yazarı Yakut Rumi’nin 1179- 1229), İslam ülkelerinin tarihini, coğrafyasını ve iktisadi yaşamını konu alan Mucem ül- Buldan adlı eserinde Sultan Sencer Türbesi hakkında verdiği bilgi, araştırmalarda sık sık tekrarlanır.

Yakut Rumi, Türbenin Firuze çinilerle kaplı kubbesinin bir günlük mesafeden görülebildiğini belirtir. Aynı eserde binanın pencerenin yakınındaki Ulu Cami’ye baktığını, türbe bekçisinin, sürekli kuran okumakla görevlendirilmiş kimselerin ücretlerini ve yapının giderlerini karşılamak için ayrı bir vakıf bulunduğu da belirtilir. 1220’de yaşanan Moğol istilası bu bölgede de yıkımlara yol açtı. Türbenin çevresindeki mimari eserler yıkıldı, dış kubbesi çöktü. Moğollar Merv Kentini tahrip ettikten sonra hazine bulmak amacıyla türbedeki sandukayı açtılar ve türbede yangın çıkardılar.

Kentteki her şeyin yakılıp yıkılmasına rağmen bu türbenin ayakta kalması Sultan Sancar’in evliya olduğuna ilişkin söylencelerin doğmasına yol açtı.